AZ ZENO – “Ceci n’est pas un hôpital” (maar een helende omgeving)

Het AZ Zeno project won in 2020 de European Architecture Awards in de categorie "gezondheidszorg". De EAAs is een internationale wedstrijd met als thema "When Creativity and Innovation Meet Sustainability".

Bruto vloeroppervlak: 442.000m² - Aantal bedden: 324

Interview: 15/02/2021 Bart Decloedt – Head of Interior design – B2Ai architects  

Fotografie: Tim Fisher, Milosz Siebert  

Gefeliciteerd! Recentelijk won u de European Architecture Awards voor uw project AZ ZENO in de categorie “healthcare”. Eerder won u ook de World Architecture Festival Awards in 2018. Kunt u vertellen wat AZ ZENO anders maakt dan andere Healthcare projecten?

Het project AZ Zeno is een samenwerking tussen AAPROG, BOECKX. en B2Ai Architects. Alle partijen waren doordrongen van het feit dat een brede visie op het ontwerpen van een ziekenhuis een noodzaak was en iedereen bracht we nieuwe ideeën aan. B2Ai Architects nam de rol op van ‘design architect’ doorheen het volledige bouwproces.

Wat AZ Zeno anders maakt kan samengevat worden onder de noemer “Doelgerichte innovatie” en de wil van alle partijen om weg te stappen van het traditionele ziekenhuis.  Het concept gaat uit van “Human Centered Archictecture” waarbij we binnen alle ontwerpaspecten de mens centraal zetten. De uitdaging zat zich in het feit om iedereen te laten meedenken over het weggaan van bewandelde paden. Dit gaat van het personeel tot technische medewerkers, de architecten en werfleiders wakker te schudden zodat iedereen volgens de juiste mindset meedenkt. Iedereen werd gevraagd het onderste uit de kan te halen, voortdurend werden de volgende vragen gesteld: waarom doen we dit zo? Welke invloed heeft dit? Kunnen we dit niet anders doen? Deze aanpak zorgde ervoor dat AZ Zeno anders is dan traditionele ziekenhuizen.

Wat zijn vandaag de dag de belangrijkste uitdagingen voor een architect bij het ontwerpen van een ziekenhuis als het AZ ZENO?

Beleving staat centraal. We denken bij elk project na over “Hoe gaan mensen om met een gebouw?”. Deze aanpak eindigt bij veel collega’s in een louter praktische benadering. B2Ai Architects vult dit naast de praktische benadering ook in met beleving en hoe het voelt om in een gebouw toe te komen en er te zijn. We pakken de beleving aan met “Scenario based design”. We denken na wie er allemaal gebruik zal maken van het gebouw. Dit gaat van leverancier tot arts, patiënt, medewerker, bezoeker, enz. Al deze mensen hebben een andere reden om naar een ziekenhuis te komen. Voor ons is het belangrijk om deze beleving voor iedereen goed te vertalen in het ontwerp. De beleving is moeilijk te vertalen naar zuiver een moodboard of materiaal, alles maakt deel uit van de beleving. om dit alles effectief ook uitgevoerd te krijgen is een zeer goede samenwerking tussen alle partijen binnen het bouwproces essentieel, met inbegrip van de eindgebruikers.

Naast de beleving staat zoals altijd ook flexibiliteit centraal. Hedendaagse zorgfaciliteiten staan voor de uitdaging van integratie van technische innovaties. Elk bouwproject kan beschouwd worden als een machine – de invloed van de technische installaties op architectuur is niet te onderschatten.

Een andere uitdaging is de verschuiving van het verzorgingsaspect naar de thuisomgeving. De overheid zet al langer tijd in op thuiszorg. Ook ziekenhuizen evolueren meer naar een zuiver operatie kwartier waar na de operatie de patiënt naar een andere locatie gebracht om te revalideren. Dit zijn allemaal zaken die een invloed kunnen hebben op een ontwerp.  Goede architectuur moet flexibel zijn om dergelijke shift op te vangen.  Binnen AZ Zeno zit deze flexibiliteit ingebouwd in het ontwerp.

AZ ZENO is een knipoog naar René Magritte “Ceci n’est pas un hôpital” (but a healing environment). Wat betekent dit juist? Wat vindt u van de invloed van de omgeving op het welzijn en het herstel van patiënten?

“Healing environment” is één van de basisprincipes voor het gehele gebouw. De inspiratie zit bij René Magritte qua vormtaal. AZ Zeno is een structuur die zweeft boven het landschap. Het ontwerp is gedomineerd door natuur en licht. Er valt overal natuurlijk licht binnen, zelfs tot in de ruimtes die onder het maaiveld liggen. Natuurlijk licht heeft een groot aandeel op onze gemoedstoestand.

De overgang van binnen naar buiten is ook heel belangrijk in het ontwerp. Door het gebouw op te tillen als een wolk en op een glazen sokkel te plaatsen werd de overgang tussen binnen en buiten zo evident mogelijk gemaakt. De manier waarop je het gebouw benaderd is heel aangenaam. Het is een heel trage overgang van de omgeving naar het interieur toe. Dit aspect werd toegevoegd aan het ontwerp omdat we weten dat natuur invloed heeft op de mens. De link met de natuur wilden we behouden.

Het ontwerp staat ook in relatie tot de omgeving, een landschap dat je enkel aan de kust terugvindt. AZ Zeno bevindt zich in heel specifieke klimatologische omstandigheden die eigen zijn aan de kust (veel wind, regen en zon). Zo werd voor de eigenlijke façade, een glasgevel gemonteerd om de gevel te beschermen van omgevingsfactoren. Het zicht van binnen uit op de omgeving heeft een positief effect op het genezingsproces van de mens. Zo zijn er bijvoorbeeld, in tegenstelling tot traditionele ziekenhuizen, maar aan 1 zijde van de gang kamers. De patio’s en de grote raampartijen zorgen ervoor dat er te allen tijde een zicht is op de omgeving. Iedereen kijkt naar buiten en naar de omgeving, zowel in de gang als op de kamer als in de operatiekamers.

Wat is uw bron van inspiratie als het aankomt op het ontwerpen van ziekenhuizen?

De bron van inspiratie voor dit ontwerp is een wolk, de natuur. AZ Zeno gaat op in de omgeving.

Het concept gaat uit van het principe om zo ver als mogelijk weg te blijven van de traditionele ziekenhuis oplossingen (‘ceci n’est pas un hôpital’), gecombineerd met het idee van ‘Healing Environment’ en de zoektocht naar een optimale relatie met de omgeving. 

Daarnaast gingen we uit van de beleving, de gebruiker staat centraal. Dit wordt aangevuld met de basisvereisten waar architectuur heden ten dage aan moet voldoen: efficiëntie, flexibiliteit, ecologie...

Hoe wordt dit vertaald in het kader van interieurontwerp?

Alle ruimtes genieten van een natuurlijke lichtinval, uniek voor een ziekenhuisomgeving. We proberen ook zo ver als mogelijk weg te blijven van de standaard zorgomgeving. Door goed na te denken over hoe we omgaan met technische zaken kan je heel veel van het zorgaspect verbergen. De basis materialen stralen rust en warmte uit en worden aangevuld met een natuurlijke houttoets

Het bouwteam werkte ook nauw samen aan de kunstintegratie. De verschillende werken zijn naadloos in het interieur ingepast en bieden verstrooiing of zetten aan tot nadenken.

Welke stappen heeft u genomen om de verwachtingen van de mensen die gebruik maken van het ziekenhuis, tegemoet te komen?

Door te luisteren naar de noden van de klant en door grondig de gewoontes van de eindgebruikers te analyseren - “Scenario based design”. We stellen onszelf en onze klanten constant de vraag “Wat wil je doen met het gebouw?”

Wij geloven dat vloeren kunnen bijdragen aan het creëren van een helende omgeving, hoe heeft u de ideale vloer geselecteerd?

Het is niet te onderschatten wat de impact is van een vloer op de algemene look en feel van een gebouw. Wij redeneren als volgt: “Doe iets met de dingen die je hebt”. bij de zoektocht naar een vloerafwerking zijn er niet alleen de technische eisen, het onderhoudsaspect en het budget.

De manier waarop een vloer aanvoelt en zelfs wat je hoort als je over een vloer loopt bepaald bij ons mee om die wel of niet te gebruiken Deze redenering ondersteunt mee het ‘Healing Environment’ principe dat we bij AZ Zeno toegepast hebben.

Daarnaast is er ook het ecologisch aspect en het esthetisch aspect: de keuze van de vloerafwerking moet binnen het vooropgesteld materiaalpallet passen.

Duurzaamheid is ook een grote uitdaging in de Healthcare sector. Wat zal er volgens u bepalend en leidend zijn bij het bouwen van duurzame Healthcare instellingen?

Duurzaamheid wordt meer en meer een modewoord. B2Ai Architects gaat voor een duurzaam concept binnen alle bouwaspecten. Ecologie vormt daarbij de basis. Maar het moet meer zijn dan recycleerbaarheid van een product, de samenstelling of het onderhoudsaspect van een materiaal.

Duurzaamheid gaat volgens ons ook over ‘beleving’. Als we een materiaalpallet voorstellen willen we dat dit op lange termijn een esthetisch mooi materiaalpallet blijft. Een duurzaam totaalconcept gaat mee door de jaren heen. Duurzaamheid schuilt volgens ons in een duurzaam totaalconcept.

Duurzaamheid is ook nadenken over uitbreiding achteraf. Bij AZ Zeno is ook hier rekening mee gehouden. Er werd naast het ziekenhuis aparte units gebouwd, naar het campus-model, met een ondergrondse verbinding.

Voor een duurzaam concept is teamwork key. De samenwerking tussen verschillende partijen hiervoor is belangrijk en heeft dit tot een goed einde geleid.  Vergeet daarbij zeker niet de bouwheer die als initiatiefnemer het concept mee ondersteund heeft.

Welke feedback heeft u gekregen van het ziekenhuismanagement en eindgebruikers naar aanleiding van uw werk?

Net voor ingebruikname van het ziekenhuis heeft de bouwheer opendeurdagen georganiseerd. Iedereen kon zich hierop inschrijven: omwoners, medewerkers, …

Per afdeling gaven de betrokken medewerkers van op de dienst uitleg. Overal was er enthousiasme te horen, zowel van de medewerkers als van de bezoekers. Iedereen die met het ziekenhuis in aanraking komt spreekt zich positief uit. Ook nu hoor je nog de fierheid van de medewerkers uit AZ Zeno. Tijdens de opendeurdagen moesten wij als ontwerpers het concept niet zelf verdedigen, het personeel deed dit voor ons. Dit toont de invloed van het gebouw op hoe je met anderen omgaat. De omgeving brengt een positieve mindset teweeg – wat kan er meer nodig zijn om een ‘Healing Environment’ te organiseren?